Dźwięk to powszechny i nieodłączny elementem życia, którego wpływ na zdrowie i samopoczucie ludzi jest często niedoceniany. Upowszechnianiem znaczenia i jego roli dla nauki, kultury, społeczeństwa, gospodarki narodowej i ochrony środowiska, zajmują się specjaliści zrzeszeni w Polskim Towarzystwie Akustycznym (PTA). Działająca od 1963 r. organizacja, przystąpiła dwa lata temu do Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT.
Polskie Towarzystwo Akustyczne zostało założone ponad sześćdziesiąt lat temu przez naukowców i dla naukowców. Uczeni wymieniali się doświadczeniami z prowadzonych badań związanych ze wszystkimi dziedzinami akustyki. Nauka wówczas zupełnie inaczej funkcjonowała, dlatego dzięki tej organizacji łatwiej było akustykom nawiązywać kontakty w środowisku naukowym w kraju i za granicą. Członkowie tej organizacji brali aktywny udział w międzynarodowych konferencjach i sami je również organizowali w kraju. PTA nie miało charakteru stowarzyszenia naukowo-technicznego, dlatego nie należało do FSNT NOT.
– Po latach sytuacja się zmieniła, ponieważ powstała potrzeba znacznie większego przejścia od teorii do praktyki – podkreśla mgr inż. Jerzy Maciejczyk, sekretarz generalny Polskiego Towarzystwa Akustycznego. – Efekty prac badawczych, dotyczących zjawisk akustycznych, czyli dźwięków słyszalnych, ultra- i infradźwięków, zaczęto wykorzystywać w rozwiązaniach i urządzeniach w różnych dziedzinach techniki. To jest zadanie dla inżynierów i praktyków, dlatego przystąpienie do Federacji, która reprezentowała dwa lata temu 39 stowarzyszeń naukowo-technicznych było jak najbardziej uzasadnione. Teraz, po włączeniu PTA do FSNT NOT jest ich 40. Inicjatorką tego kroku była prof. Lucyna Leniowska z Oddziału Rzeszowskiego PTA.
Głównym realizatorem tego pomysłu z racji doświadczenia organizacyjnego i zamieszkania w Warszawie, blisko siedziby FSNT NOT był inżynier Jerzy Maciejczyk – Z wykształcenia jestem elektronikiem automatykiem, ale przez wiele lat mojej pracy zawodowej zajmowałem się systemami pomiarowymi, wyjaśnia. – Mam bogate doświadczenie w zakresie wykonywania pomiarów w różnych dziedzinach. Mierzyłem napięcia od milionowych części wolta do milionów woltów wytworzone przez przetworniki różnych wielkości fizycznych, dlatego łatwo było mi zrozumieć problemy występujące przy pomiarach akustycznych. Dzięki temu udało mi się skonstruować kilka ciekawych systemów pomiarowych, na przykład system do sterowania pracą pieca stalowniczego na podstawie analizy dźwięku wytwarzanego przez łuk elektryczny, który topi stal w takim piecu.
System ten umożliwia precyzyjne ustalenie stanu procesu topienia stali i dokładne określenie momentu wyłączenia zasilania. Pozwala to na duże oszczędności energii elektrycznej. Osiągnięcia te zostały docenione przez środowisko naukowe i mgr inż. Jerzy Maciejczyk został przyjęty do Polskiego Towarzystwa Akustycznego, co wymagało rekomendacji dwóch członków tej organizacji. Obecnie prace naukowców z dziedziny akustyki koncentrują się z reguły na praktycznym wykorzystaniu dźwięków i właściwości akustycznych różnych materiałów w poszczególnych dziedzinach techniki.
Zróżnicowane zjawiska akustyczne
Możliwości wykorzystania dźwięku zależą od jego częstotliwości i amplitudy, a także cech środowiska w którym się rozprzestrzenia. Dźwięk powstaje w wyniku drgań materii i rozchodzi się w formie fal w ośrodkach sprężystych, takich jak powietrze i inne gazy, ciecze czy ciała stałe. Do zjawisk akustycznych zalicza się wszelkiego rodzaju zdarzenia, które obejmują generowanie dźwięku, jego propagację i percepcję. To może być m.in. echo, rezonans, interferencja, pogłos czy hałas. Zjawiska te stanowią podstawę dla wielu dziedzin naukowych oraz technicznych. Mają ogromne znaczenie na przykład przy projektowaniu sal koncertowych, wykorzystywaniu ultradźwięków w diagnostyce medycznej, np. mammografii, rozwoju systemów telekomunikacyjnych, czy tworzeniu instrumentów muzycznych. Tych dziedzin jest znacznie więcej. Zjawiska akustyczne, które są kluczowe w wielu technologicznych i naukowych aplikacjach mogą również sprawiać problemy w codziennym życiu. Najbardziej spektakularnym przykładem jest przecież hałas.
Praktyka i osiągnięcia zawodowe
Przedstawiciele reprezentujący te wszystkie dziedziny należą do Polskiego Towarzystwa Akustycznego. Specjaliści zainteresowani zagadnieniami akustyki, jak również instytucje i zakłady pracy wspierające walkę z hałasem i wibracjami oraz rozwój akustyki są i mogą być członkami stowarzyszenia. Zgodnie ze statutem Polskiego Towarzystwa Akustycznego członkami zwyczajnymi PTA mogą być osoby pracujące naukowo lub zawodowo w dziedzinie akustyki lub dziedzinach pokrewnych. Uczeni i praktycy mający wybitne osiągnięcia naukowe lub zawodowe w zakresie akustyki lub mający wybitne zasługi dla rozwoju PTA mogą uzyskać tytuł Członka Honorowego. Członkowie PTA są równocześnie członkami European Acoustics Association (EAA). Członkostwo to pomaga w prowadzeniu działalności w organizacjach zagranicznych.
Struktura organizacyjna PTA
Stowarzyszenie nie jest duże, bo liczy łącznie ok. 350 członków, ale mamy też niezrzeszonych sojuszników wśród środowisk naukowych i organizacjach gospodarczych. Siedzibą Zarządu Głównego PTA jest Poznań. Polskie Towarzystwo Akustyczne składa się z siedmiu oddziałów: Gdańskiego, Górnośląskiego, Krakowskiego, Poznańskiego, Rzeszowskiego, Warszawskiego i Wrocławskiego. Siedziby oddziałów zlokalizowane są zazwyczaj przy uczelniach lub instytutach naukowo-badawczych, w których są zatrudnieni członkowie PTA. W Poznaniu na przykład jest to Uniwersytet Adama Mickiewicza, we Wrocławiu Politechnika Wrocławska a w Warszawie Instytut Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk.
Zastosowanie efektów prac badawczych akustyków
Akustyka obejmuje pomiary na stanowiskach pracy, w środowisku, tworzenie map akustycznych miast, ale także bardzo obszerny temat pomiaru drgań i wibracji. Jest to dziedzina interdyscyplinarna i stanowi podstawę badań naukowych w różnych specjalizacjach takich jak m.in. akustyka architektoniczna, budowlana, urbanistyczna, elektroakustyka, hydroakustyka. Każda z nich jest odrębną dziedziną.
– Ekrany akustyczne chronią przed źródłami hałasu głównie komunikacyjnego – wymienia sekretarz PTA. – Akustyka znalazła też bardzo szerokie zastosowanie w dziedzinie medycyny. Na postawie pomiarów drgań krtani możliwa jest diagnoza chorób związanych z narządem głosu. Dzięki akustyce można również realizować badanie USG, diagnozować choroby kardiologiczne i płucne, a dzięki mammografii wykrywać raka piesi. Działanie ultrasonografu opiera się na emitowaniu i odbieraniu fali ultradźwiękowej. Psychoakustyka zajmuje się badaniem związków zachodzących między falą dźwiękową docierającą do uszu słuchacza, a subiektywnie odczuwanym wrażeniem. Bardzo obszerną dziedziną jest akustyka w muzyce, które obejmuje nagrywanie, odtwarzanie czy nagłaśnianie dźwięku. Oprócz tego mamy również aeroakustykę wspomagającą projektowanie cichych samolotów, akustykę molekularną i kwantową a także ochronę przed hałasem, który jest wszechobecny w naszym otoczeniu.
Dzielenie się wiedzą
Niezwykle zróżnicowany zakres specjalizacji można godzić w działalności stowarzyszenia. Specjaliści różnych dziedzin akustyki podejmują działania, odpowiadające ich kompetencjom w sekcjach i określonych grupach zawodowych. Wspólnie organizują tematyczne konferencje, seminaria, warsztaty w celu upowszechnianie wiedzy i popularyzacji dokonań naukowych i technicznych w danej dziedzinie akustyki.
PTA organizuje też cykliczne wydarzenia m.in. Otwarte Seminaria z Akustyki (OSA), które są okazją do wspólnych spotkań w dużo szerszym gronie. W połowie września br. w Domu Polonii w Pułtusku odbyło się już siedemdziesiąte seminarium z tego cyklu, zorganizowane przez Warszawski Oddział Polskiego Towarzystwa Akustycznego wspólnie z Komitetem Akustyki Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutem Podstawowych Problemów Techniki PAN. Uczestnicy wymieniali się wiedzą i doświadczeniami z różnych dziedzin akustyki.
PTA koncentruje się nie tylko na popularyzacji wiedzy i efektów badań, ale także na cyklicznych szkoleniach. Od ponad 50 lat prowadzi Zimową Szkołę Akustyki Środowiska i Wibroakustyki dla studentów, doktorantów, młodych naukowców oraz inżynierów, którzy są zainteresowani pogłębianiem wiedzy i umiejętności w dziedzinie akustyki środowiska i wibroakustyki. Mogą w niej uczestniczyć także profesjonaliści z branży, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę o najnowsze osiągnięcia w tych dziedzinach.
Kiedyś w tych szkoleniach prowadzonych w ramach Zimowej Szkoły dość powszechnie brali udział pracownicy inspektoratów ochrony środowiska, sanepidu, bhp, przedstawiciele samorządów oraz innych organizacji, ale teraz nie mają środków na taką edukację. Odbija się to na spadku świadomości społecznej odnośnie znaczenia i oddziaływania zjawisk akustycznych i ich skutków. Dotyczy to różnych mitów związanych m.in. z budową wiatraków, ekranów akustycznych, ale także skutków hałasu w środowisku i naszym życiu.
Walka z hałasem wymaga egzekucji prawa
Hałas pochodzący z ciągów komunikacyjnych i hałas przemysłowy mają istotny wpływ na zdrowie i samopoczucie ludzi. Skutki działania głośnych dźwięków odczuwa cały organizm. Uszkodzenia organiczne pojawiają się już przy 75 decybelach. Imprezy plenerowe i wydarzenia kulturalne mogą się odbywać jedynie w sytuacji, gdy nagłośnienie nie przewyższa 60 decybeli. Problem polega na tym, że tego prawa się nie egzekwuje. Kary są tak symboliczne, że organizatorom opłaca się nieprzestrzeganie ustalonych norm. Poza tym, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska nie ma kompetencji do egzekwowania przestrzegania przepisów prawa, ani ścigania sprawców ich naruszeń.
Prawo ochrony środowiska nie daje legitymacji do określania w drodze decyzji administracyjnej, dopuszczalnego poziomu hałasu w trakcie trwania różnych imprez. To rozzuchwala organizatorów takich wydarzeń, którzy nic sobie nie robią ze skarg mieszkańców narażonych na ogromny hałas. Podobna sytuacja jest w lokalach gastronomicznych, gdzie można włączać bardzo głośną muzykę bez konsekwencji. Interwencje konsumentów mogą być ignorowane, bo nie ma zakazu przekraczania w tych miejscach dozwolonych decybeli.
Regulacje prawne dotyczące dopuszczalnych poziomów hałasu są bardzo precyzyjnie określone, ale brak jest właściwej egzekucji ich stosowania. Akustycy starają się wpłynąć na poprawę tej sytuacji, ale nie mają wystarczającej siły przebicia. Eksperci włączają się w opiniowanie różnych aktów prawnych dotyczących m.in. dopuszczalnych norm hałasu pochodzącego z ciągów komunikacyjnych, środowiskowych, czy też na stanowiskach pracy. Biorą udział w posiedzeniach komisji sejmowych, ale politycy zazwyczaj ich nie słuchają.
Z rzeczowymi argumentami nie zawsze też mogą dotrzeć do społeczeństwa, ale mają determinację, żeby nadal podejmować takie próby. Nie tracą nadziei, że zostaną wreszcie wysłuchani i powróci spokój w naszym otoczeniu i środowisku. Po przystąpieniu do Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT łatwiej będzie członkom PTA o to zabiegać. To był również jeden z głównych powodów decyzji o włączenie się w struktury organizacji, która działa na rzecz upowszechniania wiedzy i rozwoju cywilizacyjnego Polski.
Jolanta Czudak
Tekst zamieszczony został we wrzesniowym wydaniu Przeglądu Technicznego
