Implementacja w branży budowlanej narzędzi cyrkularnych mających na celu utrzymanie jak największej wartości budynków i ich części oraz jak najbardziej produktywne wykorzystanie surowców, może przynieść korzyści gospodarcze wyceniane na bilion euro do 2030 w samej Unii Europejskiej, przy jednoczesnym ograniczeniu negatywnego wpływu sektora budowlanego na środowisko naturalne. To tylko niektóre z wniosków zawartych w raporcie „Budownictwo w obiegu zamkniętym w praktyce” przygotowanym przez Instytut Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju INNOWO. Raport jest zwieńczeniem cyklu debat na temat zrównoważonego budownictwa odbywającego się w ramach Polish Circular Hotspot.
Ze względu na stale rosnącą liczbę ludności i globalną urbanizację branża budowlana należy do najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu na świecie. Rosnąca produkcja sektora budowlanego w ogromnym stopniu oparta jest jednak na linearnym modelu gospodarczym, zaś produktywność technologii nie uległa zmianie w niektórych przypadkach od 40 lat. W rezultacie ta gałąź przemysłu rocznie generuje około miliarda ton stałych odpadów w skali globalnej (według Banku Światowego materiały budowlane stanowią połowę stałych odpadów wytwarzanych każdego roku na świecie). Dodatkowo sektor odpowiada bezpośrednio i pośrednio za emisję znacznych ilości gazów cieplarnianych. 39 proc. całkowitej emisji CO2 na świecie następuje podczas produkcji materiałów budowlanych, konstrukcji budynku i jego użytkowania.
W odpowiedzi na te problemy Instytut Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju, w ramach Polish Circular Hotspot, zorganizował cykl debat nt zrównoważonego budownictwa z udziałem przedstawicieli branży budowlanej, architektów, administracji państwowej, samorządów. Podsumowaniem projektu jest raport „Budownictwo w obiegu zamkniętym w praktyce”, z którego wynika, że tradycyjny model gospodarczy wykorzystywany w branży budowlanej musi zostać zastąpiony modelem cyrkularnym, gdzie materiały i produkty będą wykorzystywane do maksimum, zaś ilość odpadów będzie ograniczana. To oznacza m.in. wydłużenie życia budynków, części i materiałów, z których zostały wykonane, przy utrzymywaniu ich maksymalnej wartości w obiegu gospodarczym. Za budownictwem cyrkularnym przemawia dobro społeczne, ekologia oraz czynniki ekonomiczne.
Szereg narzędzi cyrkularnych mających na celu utrzymanie jak największej wartości budynków i ich części w czasie oraz jak najbardziej produktywne wykorzystanie surowców, może przynieść korzyści gospodarcze wyceniane na 1 bilion euro do 2030 w samej Unii Europejskiej. Równocześnie znacząco ograniczony zostałby negatywny wpływ na środowisko naturalne sektora budowlanego odpowiadającego za największe szkody dla środowiska naturalnego spośród wszystkich gałęzi gospodarki.
Mimo tych argumentów widzimy, iż zmiany w budownictwie, takie jak wdrożenie nowych technologii czy metod zarządzania, zachodzą w niebywale wolnym tempie, branża w większości przypadków dalej korzysta z rozwiązań, które pojawiły się na świecie prawie pół wieku temu. Powstały one w czasie gdy nie brano pod uwagę efektów zewnętrznych działalności gospodarczej, zaś zasoby traktowano jako praktycznie niewyczerpywalne. Co więcej, przyglądając się najnowszej historii gospodarczej obserwowaliśmy raczej tendencje do odwracania się branży budowlanej od koncepcji stosowania materiałów odnawialnych, ponownego ich wykorzystania czy wydłużenia trwałości budynków.
W celu wdrożenia budownictwa cyrkularnego konieczne jest zaangażowanie wszystkich uczestników rynku budowlanego oraz pokonanie zidentyfikowanych barier w obszarach finansowym, organizacyjnym, społecznym i technologicznym. Podstawowe z nich dotyczą braku ekonomicznego efektu skali dla produktów cyrkularnych, rozdzielenia roli inwestora i właściciela, regulacji i rzeczywistego ich egzekwowania, braku śledzenia strumieni odpadów budowlanych, negatywnej percepcji ponownego wykorzystania materiałów i części budowlanych oraz niskiej świadomości interesariuszy.
Fundamentalną rolę w pokonywaniu tych barier mają władze publiczne, które powinny przyjąć rolę lidera wdrażania gospodarki cyrkularnej, także w sektorze budowlanym. W tym celu konieczne jest zastosowanie zamówień publicznych jako bodźca innowacji i wzrostu skali rynku produktów cyrkularnych. Przy czym regulator nie powinien wymagać konkretnych technologii budowlanych, które należy stosować, ale opierać się na wynikach i stosować dopracowane standardy działań. Niebagatelne znaczenie we wdrażaniu budownictwa cyrkularnego mają również użytkownicy i właściciele budynków. Podstawowym narzędziem aby tego dokonać może być zmniejszenie asymetrii informacji między nimi a deweloperami, dostawcami produktów i materiałów oraz pośrednikami w handlu nieruchomościami. Dodatkowo aby osiągnąć efekty synergii transformacji z modelu linearnego na cyrkularny w budownictwie, konieczne jest również wprowadzenie cyrkularnych modeli biznesowych takich jak np. serwicyzacja produktów.
Kolejną kwestią przy wdrażaniu budownictwa cyrkularnego są technologie będące niejako narzędziem implementacji tego modelu gospodarczego. Dobór odpowiednich technologii decyduje o późniejszej trwałości budynku, możliwości zagospodarowania jego części, czy w końcu jego całkowitej, długoterminowej wartości ekonomicznej. Technologie cyrkularne odgrywają fundamentalną rolę na etapie projektowania budynku. W czasie tego procesu należy mieć na uwadze podstawowe zasady projektowania zgodne z koncepcjami gospodarki obiegu zamkniętego. Oprócz tego technologie dają możliwość wykorzystania cyrkularnych modeli biznesowych. Ponadto pozwalają na domknięcie obiegu, a więc traktowanie odpadu jako surowca. Obecnie widzimy szereg technologii, które wypleniają wszystkie te cele. Chodzi w tym przypadku o informatyzację, modularyzację, prefabrykację, nowe metody recyklingu i ponownego wykorzystania, innowacyjne materiały budowlane i technologie ograniczające zużycie wody i energii.
Pokonanie zidentyfikowanych barier za pomocą zaproponowanych rozwiązań i przy pomocy innowacyjnych technologii może doprowadzić do bardziej zrównoważonego wykorzystania zasobów i przynieść długoterminowe korzyści nie tylko dla firm sektora budowlanego, ale także dla środowiska naturalnego i ogółu społeczeństwa. Zmiana modelu gospodarczego na cyrkularny właśnie w sektorze budowlanym może zaś przynieść stosunkowo największe korzyści, i okazać się relatywnie łatwa ze względu na naturalne predyspozycje produktów tej gałęzi gospodarki.
Izabela Fortuniak, INNOWO
Konferencja oraz inauguracja raportu „Budownictwo w obiegu zamkniętym w praktyce” odbędzie się 30 maja (10.00 – 14.00) w Ambasadzie Holandii, ul. Kawalerii 10 w Warszawie.
