Gruźlica została uznana przez WHO za globalne niebezpieczeństwo. Mimo prowadzenia działań profilaktycznych jest to poważny problem zdrowotny na całym świecie. Dane wskazują, że choroba ta jest jedną z głównych przyczyn zgonów (znajduje się w czołowej 10). Poniżej prezentujemy porównanie oficjalnych raportów WHO dotyczących gruźlicy z 2010 i 2019 roku.
Czym jest gruźlica?
Gruźlica jest chorobą zakaźną wywołaną przez prątka gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). W zdecydowanej większości przypadków dotyczy ona układu oddechowego (płuc), ale niekiedy atakuje także układ nerwowy, moczowy, limfatyczny, kostny, naczynia krwionośne lub skórę. Zdarzają się także wielonarządowe postacie gruźlicy.
Gruźlicą można zarazić się drogą kropelkową z osoby zakażonej (prątkującej) na zdrową. Dochodzi do tego podczas kaszlu i kichania, ale także śmiania się i mówienia, ponieważ wówczas powstają drobne kropelki śliny, w których obecny jest patogen. Przyjmuje się, że im ten kontakt jest dłuższy i bliższy, tym znacznie większe ryzyko infekcji.
Na gruźlicę najbardziej narażone są osoby z osłabioną odpornością, niedożywione, uzależnione od alkoholu i narkotyków, a także chore na AIDS. Bardzo często obserwuje się ją wśród bezdomnych i seniorów. Powszechnie mówi się, że gruźlica jest chorobą najbiedniejszych i osłabionych.
Najczęstsze objawy gruźlicy to: ból w klatce piersiowej; kaszel trwający ponad 3 tygodnie; krwioplucie; gorączka lub stan podgorączkowy; dreszcze; utrata masy ciała; łatwa męczliwość, wzmożona potliwość w nocy; bladość powłok skórnych.
Niekiedy zdarza się, że choroba przebiega bezobjawowo, a o infekcji świadczą zmiany w RTG oraz dodatni odczyn tuberkulinowy.
Istnieje także popierwotna postać gruźlicy będąca reaktywacją zakażenia, do którego doszło nawet kilka lat wcześniej. Infekcja uaktywnia się w momencie, gdy pojawi się jeszcze inny czynnik: cukrzyca, znaczny spadek masy ciała, zakażenie HIV, nowotwór, leczenie immunosupresyjne lub kortykosteroidami. Uznaje się, że nawet ⅓ populacji była lub jest narażona na kontakt z prątkami gruźlicy.
W pierwszej połowie XX. wieku pojawiła się szczepionka na gruźlicę, a także pierwsze skuteczne leki. Niestety, wzrost zachorowań na HIV, brak wystarczającego finansowania ochrony zdrowia, zaniedbanie programów profilaktycznych sprawiły, że doszło do załamania się kontroli nad tą chorobą. Od około 40 lat gruźlica znowu stała się poważnym problemem zdrowotnym na całym świecie i stanowi globalne zagrożenie zdrowotne. W Polsce zapadalność wyniosła 15/100000 (dane z 2017 roku). Współczynnik umieralności wynosił 1,4/100000 (na rok 2015 i 2016).
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) każdego roku publikuje raport na temat globalnej kontroli gruźlicy.
Raport WHO dotyczący gruźlicy z 2010 roku
Raport WHO z 2010 roku dotyczący gruźlicy przedstawia dane, zgodnie z którymi na całym świecie odnotowano 9,4 mln przypadków choroby, z czego: ● 55 proc. w Azji, ● 30 proc. w Afryce, ● 7 proc. wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, ● 4 proc. Europie, ● 3 proc. Ameryce.
Kraje z największą liczbą przypadków to: Indie, Chiny, RPA, Nigeria. W porównaniu z rokiem poprzednim wzrósł także odsetek chorych z rozpoznanym HIV – 26 proc. (22 proc. w roku poprzednim).
WHO w raporcie z 2010 roku uznała, że:
Wskaźniki zapadalności spadają na całym świecie i w 5 z 6 regionów WHO (poza Azją Południowo-Wschodnią, gdzie wskaźniki utrzymują się na stabilnym poziomie). Jeżeli zostaną one utrzymane, cel określony w Millennium Development Goals zostanie osiągnięty (zachorowania na gruźlicę będą spadać do 2015 roku).
Między 1990 a 2009 rokiem śmiertelność z powodu gruźlicy spadła o 35 proc. Zakładano, że jeżeli ten trend się utrzyma, do 2015 roku zaobserwowany zostanie spadek o 50 proc. WHO zwróciła także uwagę na duże luki w finansowaniu walki z gruźlicą – ponad 1 miliard dolarów.
WHO zauważa dwa bardzo istotne problemy:
1. Spadek skuteczności leczenia nowo wykrytych przypadków gruźlicy (2006 rok – 73,1 proc., 2007 rok – 70,7 proc.) w Europie.
2. Oporna na leki postać gruźlicy – do lipca 2010, aż 58 krajów zgłosiło przynajmniej jeden taki przypadek (najwięcej Indie i Chiny).
3. Współwystępowanie gruźlicy z HIV i AIDS.
„Gruźlica najsilniej uderza w najbiedniejszych i najmniej odpornych. Razem z naszymi partnerami musimy potraktować to jako najpilniejszą sprawę. Wzywam państwa członkowskie do umieszczenia kontroli gruźlicy wśród najwyższych priorytetów zdrowia publicznego i udostępnienia stosownych środków w celu skutecznego wdrożenia Strategii Powstrzymania Gruźlicy” – Zsuzsanna Jakab, dyrektor regionalna WHO na obszarze Europy.
Raport WHO dotyczący gruźlicy z 2019 roku
Raport WHO dotyczący gruźlicy z 2019 roku przedstawia dane, zgodnie z którymi w roku poprzedzającym na gruźlicę zachorowało 10 milionów ludzi, a liczba ta jest względnie stabilna w porównaniu z poprzednimi latami. Odnotowano też 1,2 miliona zgonów wśród osób bez zakażenia HIV (redukcja o 27 proc. w porównaniu z rokiem 2000) i 251 tysięcy zgonów wśród pacjentów zakażonych (redukcja o 60 proc. z 2000 roku).
Przypadki dotyczą: ● 44 proc. Południowo-Wschodniej Azji, ● 24 proc. Afryki, ● 18 proc. kraje zachodniego Pacyfiku, ● 8 proc. kraje wschodniego basenu Morza Śródziemnego, ● 3 proc. Europa, ● 3 proc. Ameryka.
Nadal w czołówce zachorowań na gruźlicę utrzymują się Indie i Chiny.
Główne problemy dostrzegane przez WHO to: ● Gruźlica wielolekooporna – na świecie jest ok. 558 tysięcy chorych. Najwięcej w Chinach, Indiach i Rosji. ● Brak dostępu do opieki medycznej osób z gruźlicą, przez co nie są oni leczeni lub odpowiednio zdiagnozowani. ● Wzrost odsetek pacjentów z gruźlicą i HIV (zdecydowana większość to mieszkańcy Afryki).
Najnowsze dane wskazują jednak, że nastąpił znaczny wzrost skuteczności leczenia gruźlicy. W 2016 roku było to 81 proc, natomiast w 2017 roku już 85 proc. Wynika to głównie z postępu, który w tej sprawie dokonał się w Indiach. Dodatkowo 153 kraje zgłosiły, że szczepienia BCG zostały wpisane do standardowych kalendarzy szczepień. W 113 krajach ich zasięg wynosi ponad 90 proc.
“W celu zintensyfikowania przez kraje wysiłków na rzecz poprawy diagnozy i leczenia gruźlicy oraz zlikwidowania różnic między zapadalnością i odsetkiem zgłoszonych przypadków, konieczne jest monitorowanie, aby upewnić się, że ludzie są prawidłowo zdiagnozowani i rozpoczęli najskuteczniejszy schemat leczenia. Celem powinno być zwiększenie procenta przypadków potwierdzonych bakteriologicznie poprzez zwiększenie skali stosowanie zalecanej diagnostyki (np. szybkie molekularne testy), które są bardziej czułe niż mikroskopia rozmazowa.”
WHO zauważa także, że wyraźny postęp został poczyniony. Odnotowuje się redukcję zachorowań na gruźlicę i zgonów, a także lepszy dostęp do opieki medycznej i programów profilaktycznych. Większość krajów jest gotowych, aby osiągnąć założone cele na 2020 rok (zmniejszenie zachorowalności i zgonów). Konieczne jest jednak podwojenie środków na profilaktykę, leczenie i diagnostykę
Dr Iwona Manikowska, ekspert medyczny Redakcji Liderów Innowacyjności
