Kiedy organizm najpierw otrzyma niewielką dawkę promieniowania jonizującego, a po pewnym czasie drugą, wyraźnie większą, ryzyko wystąpienia negatywnych skutków będzie mniejsze niż w sytuacji, gdyby otrzymał tylko tę ostatnią. Zjawisko, znane jako efekt Rapera-Yonezawy, z powodzeniem opisali naukowcy z Narodowego Centrum Badań Jądrowych. Ich badania nagrodzono w Gliwicach prestiżową nagrodą Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych.
Promieniowanie jonizujące jest wszechobecnym, odwiecznym i nieusuwalnym składnikiem ziemskiego środowiska. Nie dziwi więc fakt, że w ciągu miliardów lat ewolucji organizmy żywe wykształciły szereg mechanizmów zabezpieczających je przed destrukcyjnymi skutkami jego naturalnych, niskich dawek. Właśnie dlatego rzeczywisty wpływ promieniowania jonizującego na świat ożywiony wydaje się odbiegać od stereotypu, wedle którego każda dawka jest zawsze wyłącznie szkodliwa.
Złożone zagadnienia związane z oddziaływaniem niskich dawek promieniowania na florę i faunę, a zwłaszcza ludzi, od lat budzą zainteresowanie naukowców z Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ). W artykule opublikowanym niedawno na łamach czasopisma „Radiation and Environmental Biophysics” zaprezentowali oni model teoretyczny nieintuicyjnego efektu dawki poprzedzającej, znanego jako efekt Rapera-Yonezawy. Publikacja, której jednymi z autorów są prof. dr hab. Ludwik Dobrzyński, dr inż. Krzysztof Fornalski oraz mgr inż. Łukasz Adamowski, została zauważona zagranicą, doceniono ją także w kraju: na odbywającym się właśnie zjeździe Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych (PTBR) w Gliwicach. Autorzy otrzymali nagrodę zespołową w dziedzinie higieny radiacyjnej.
Artykuł nagrodzony przez PTBR był ostatnią publikacją współtworzoną przez prof. Ludwika Dobrzyńskiego, który zmarł w styczniu tego roku. Prof. Dobrzyński, przez prawie całe życie zawodowe związany z ośrodkiem jądrowym w Otwocku, Świerku, był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej atomistyki.
Nagrodzona publikacja naukowców z NCBJ przyczynia się do lepszego zrozumienia procesów związanych z odpowiedzią ludzkiego organizmu na niskie dawki promieniowania, może więc pomóc w podnoszeniu standardów ochrony radiologicznej pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską, reaktory jądrowe i inne urządzenia których pracy towarzyszy promieniowanie jonizujące. Zgodnie z zaprezentowanym modelem, działania profilaktyczne i medyczne w tym zakresie należałoby silniej indywidualizować, aby uwzględniać predyspozycje organizmu konkretnego pracownika czy pacjenta. Model powinien także wpłynąć na sposoby szacowania ryzyka radiacyjnego osób narażonych na promieniowanie jonizujące.
Dr Marek Pawłowski
