Jaskra jest schorzeniem nerwu wzrokowego, które wymaga szybkiej interwencji okulistycznej. Bez leczenia powoduje stopniowo pogłębiającą się utratę wzroku, aż do całkowitej ślepoty. Rozwoju choroby nie można powstrzymać, ale małoinwazyjne zabiegi chirurgiczne pozwalają utrzymać widzenia do końca życia. Liderem w stosowaniu najnowszych metod w chirurgii jaskry w Polsce jest Klinika Okulistyczna Wojskowego Instytutu Medycznego, którą kieruje płk. prof. dr hab. n. med. Marek Rękas, krajowy konsultant ds. okulistyki.
– Panie profesorze, ile osób traci wzrok z powodu jaskry?
– Na jaskrę cierpi w Polsce ok. 700 tys. osób. Jest to choroba nerwu wzrokowego, która bez interwencji okulistycznej, może doprowadzić do całkowitej utraty widzenia . Niestety, znaczna część osób nawet nie wie, że ma takie schorzenie. To nie jest bowiem choroba jednorodna, dlatego trudno ją rozpoznać. Są dwie postaci tej choroby, w zależności od budowy przedniego odcinka oka. Jedną jest jaska z zamkniętym kątem, a drugą z otwartym kątem. Pierwszą jest łatwiej zdiagnozować, bo towarzyszą jej objawy. Najczęściej jest to nagły ból oka, natomiast w tym drugim schorzeniu właściwie nie ma symptomów. Jeśli występują to są bardzo pozorne np. poranne zmęczenie oczu. To rzadko ostrzega przed chorobą, dlatego utrata widzenia może być nagła i bezbolesna. Generalnie te choroby występują u ludzi po 40 roku życia, chociaż jest też jaskra dziecięca, młodzieńcza i wrodzona, ale to jest znacznie mniejszy odsetek pacjentów. Przeoczona jaskra u osób dorosłych, zarówno z wąskim, jak i otwartym kątem jest poważnym zagrożeniem dla utraty wzroku.
– Jak temu zaradzić?
– Trzeba wykonywać badania diagnostyczne oczu przynajmniej raz w roku, a nawet częściej. Tylko szybkie wykrycie i zastosowanie prawidłowego leczenia może uchronić przed takimi skutkami. Bardzo ważna jest edukacja i świadomość, że jaskra to poważne schorzenie, które prowadzi do ślepoty. To trzecia jednostka chorobowa po zwyrodnieniu plamki u osób starszych oraz cukrzycowym zwyrodnieniu plamki. Na świecie na jaskrę cierpi ponad 70 mln ludzi, a ok. 6 mln jest z tego powodu niewidomych. Przyczyny powstawania wszystkich jej postaci jeszcze nie do końca zostały wyjaśnione, ale metody jej leczenia są coraz skuteczniejsze i małoinwazyjne. Od szybkiej diagnozy zależy okulistyczna interwencja. Wskazane byłoby przygotowanie przez resort zdrowia programu profilaktycznego, adresowanego dla pacjentów z grup ryzyka. W Stanach Zjednoczonych jak u kogoś rozpozna się jaskrę, to cała rodzina włączona jest w program diagnostyczny. Takie działanie przynosi naprawdę dobre efekty.
– Na czym polegają małoinwazyjne zabiegi w leczeniu jaskry?
– W chirurgii klasycznej operacje wykonuje się na powierzchni oka. To zawsze powoduje, że w tym miejscu pojawia się jakaś trauma. Przy stosowaniu zabiegów małoinwazyjnych wszystko odbywa się od strony jego przedniej komory. Wszczepia się tam implant, przez co nie uszkadza się struktury powierzchni oka. W niektórych przypadkach, przy specyficznej budowie przedniego odcinka, poprawia się także fizjologiczne działanie mechanizmu odpływu cieszy wodnistej z oka. Chirurgia małoinwazyjna bardzo się teraz rozpowszechnia, ponieważ w przeciwieństwie do chirurgii klasycznej umożliwia wczesne operacje. Jeżeli jest taka konieczność to leczenie operacyjne można wprowadzić już od momentu rozpoznania. Wcześniej, najpierw było leczenie zachowawcze w jaskrze, potem lasery, a dopiero na końcu operacja. Teraz możemy wszystko zaczynać od operacji i modyfikować lekami. W naszej klinice wykonujemy rocznie ponad 600 zabiegów w chirurgii jaskry, oprócz tego oczywiście operacje chirurgii ciała szklistego i siatkówki, zaćmy i leczenia witrektomii.
– Klinika Okulistyczna WIM bardzo aktywnie uczestniczy w badaniach klinicznych. To stawia ją w pozycji lidera w chirurgii jaskry w Polsce?
– Od wielu lat bierzemy czynny udział w badaniach klinicznych i wprowadzamy wszystkie nowe metody leczenia jaskry w Polsce. Jest to cała grupa wczesnych mikroinwazyjnych zabiegów przeciwjaskrowych (MIGS). Nasza klinika, jako jedyny ośrodek w kraju, uczestniczyła w badaniach klinicznych nad implantami Hydrus i-Stent oraz XEN i Cypass, które wykorzystywane są do małoinwazyjnej chirurgii MIGS. Trzy lata temu przeprowadziliśmy pionierską operację jednoczesnego leczenia zaćmy i jaskry. Usuwając zmętniałą soczewkę, wszczepiliśmy pacjentowi implant w postaci sztucznej soczewki. Tych dokonań mamy naprawdę dużo, ponieważ bardzo intensywnie współpracujemy z wieloma ośrodkami w Europie i Stanach Zjednoczonych. Wspólnie prowadzimy badania kliniczne, niektóre jeszcze trwają, ale po ich skomercjalizowaniu te wszystkie metody są udostępniane w kraju. Zanim zostaną wprowadzone, muszą najpierw uzyskać akceptację amerykańskiej Agencji Żywności i Leków, FDA (ang. Food and Drug Administration). Czekamy obecnie na taką decyzję w sprawie implantu hydrus, który wszczepialiśmy na razie w czasie trwania badań klinicznych. Po jej wydaniu przez FDA wrócimy do stosowania tej metody. Pozytywna opinia wydana przez agencję dla określonego leku, jest uznawana także poza Stanami Zjednoczonymi za wyznacznik jakości i skuteczności w leczeniu.
– Dlaczego do współpracy nad nowymi metodami leczenia jaskry wybrano właśnie klinikę, którą pan profesor kieruje?
– Wybrano nas do prowadzenia badań klinicznych bo jesteśmy jednym z liderów na świecie w chirurgii jaskry. Niewiele ośrodków w innych krajach wykonuje tak dużo operacji jak w naszej klinice. Amerykanie obserwowali kilkanaście lat temu poziom naszej chirurgii i te dokonania przekonały ich do tego, żeby z nami tak aktywnie współpracować. W naszym ośrodku prowadzimy teraz kolejne badania kliniczne i wiemy już jak ta chirurgia będzie się dalej rozwijać.
– Jakie to są trendy?
– Jest tendencja do tego, żeby wszczepiać pacjentowi do oka leki, które same się uwalniają w długim okresie, np. przez rok, albo dwa. Pacjenci często nie stosują się do zaleceń lekarza i przyjmują leki niesystematycznie. W takiej sytuacji nie leczą się przez 1/3 roku, dlatego choroba postępuje. Można będzie temu zaradzić i podczas operacji razem z implantem wszczepić dodatkowo lek przeciwjaskrowy, który wspomaga leczenie operacyjne. To jest jeden z trendów w chirurgii jaskry, który się będzie rozwijał. Drugi, to nowe leki, które poprawiają konwencjonalną drogę odpływu cieczy wodnistej z oka. Są w tym celu robione operacje dotyczące ciała rzęskowego. W tych innowacyjnych badaniach też bierzemy udział i pokazujemy jakie są trendy w chirurgii jaskry. Angażujemy się w te wszystkie działania bardzo intensywnie, aby pomóc jak największej grupie pacjentów w ratowaniu wzroku. Przy każdej okazji przypominamy również o konieczności badania oczu, żeby nie stracić tego co jest największym darem.
Dziękuję za rozmowę
Z płk. prof. Markiem Rękasem, szefem Kliniki Okulistycznej Wojskowego Instytutu Medycznego i krajowym konsultantem ds. okulistyki rozmawiała Jolanta Czudak.
