Rządowy projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk budzi wiele kontrowersji w środowisku naukowym. Przeważa pogląd, że zawarte w nim propozycje stwarzają realne ryzyko całkowitego upolitycznienia działającej od 75 lat instytucji, co jest niezwykle niebezpieczne dla jej misji i funkcji. Istnieją poważne obawy o skutki odebrania Prezesowi Rady Ministrów nadzoru nad PAN i podporządkowania jej bezpośrednio ministrowi nauki i szkolnictwa wyższego.
– Osłabi to autonomię PAN i zagrozi jej zdolności do pełnienia roli zaplecza eksperckiego dla wszystkich ministerstw – uważa prof. dr hab. Dariusz Jemielniak, profesor zarządzania w Akademii Leona Koźmińskiego, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk. – Postulowana zmiana w strukturze zarządzania Polską Akademią Nauk, związana z ograniczeniem jej autonomii, jest całkowicie sprzeczna z międzynarodowymi standardami zarządzania podobnymi, niezależnymi instytucjami naukowymi. Autonomia Akademii Nauk jest kluczowa dla zachowania ich obiektywności i integralności, pozwalających na prowadzenie badań bez zewnętrznych nacisków i wpływów.
W obszernym piśmie opublikowanym przez OKO.press prof. Dariusz Jemielniak wypowiedział się ostro o planach rządu. – Minister Dariusz Wieczorek zaplanował demontaż i degradację PAN. Motywem przewodnim rządowego projektu jest centralizacja, likwidacja procesów demokratycznych, ubezwłasnowolnienie władz PAN i upłynnienie zasobów.
Istnieją poważne obawy, że decyzje dotyczące kierunków badań i finansowania projektów mogą być podejmowane z uwzględnieniem bieżących interesów politycznych, a nie na podstawie merytorycznych kryteriów naukowych. To nie tylko zagraża obiektywności i jakości prowadzonych badań, ale również może zniechęcić międzynarodową społeczność naukową do współpracy z polskimi badaczami, co w dłuższej perspektywie zaszkodzi całemu sektorowi naukowemu w Polsce.
Minister Wieczorek przy każdej okazji powtarza, jak bardzo chce przywrócić dialog ze środowiskiem akademickim. W ocenie wiceprezesa PAN w przypadku projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk takiego dialogu zwyczajnie nie było. Nie zaproszono do otwartej dyskusji członków i członkinie korporacji czy Akademii Młodych Uczonych PAN, dyrektorów i dyrektorek instytutów, czy choćby osób zatrudnionych w instytutach PAN. Bez wypracowania kompromisu ze środowiskiem naukowym nie uda się przeprowadzić skutecznej reformy.
Potwierdzają to komentarze, które pojawiły się pod publikacją prof. Dariusza Jemielniaka. Oto niektóre z nich:
„PAN należy zreformować, być może obecnie dzieje się tam nie najlepiej, może nawet źle. Ale, jak źle by się nie działo, podporządkowanie instytucji naukowych politykom na pewno sytuacji nie polepszy, może ją tylko pogorszyć. Pamiętamy, to co robił PiS, trzeba odwrócić lub zreformować, ale na pewno nie można ich pomysłów kontynuować i korzystać z pisowskiego doświadczenia w niszczeniu nauki i zastępowaniu jej ideologią”.
„W obecnej formie korporacja nie wnosi nic istotnego do polskiej nauki, jest tylko świecznikiem dla pewnej grupy profesorów, która ma się czym chwalić przed kolegami po fachu. Organizacyjnie zaś, wygląda to trochę na takiego pasożyta siedzącego między dwoma organami – ministerstwem, które daje pieniądze na prace naukowe oraz instytutami, które je wykonują. Relacje pomiędzy tymi dwoma częściami są mocno nierówne i wywodzą się z komuny i nie mają wiele wspólnego z szumnie podnoszoną demokracją”.
„Nadal PAN to organizacja rodem z PRL … jestem pracownikiem instytutu”
„Bardzo by pomogło gdyby pojawił się tekst o osiągnięciach PAN, działającej na podstawie obecnej ustawy. Najlepiej w odniesieniu np. do osiągnięć w innych krajach o nieco innej pozycji nauki. Wyższej pozycji”.
Ocena dorobku 65 instytutów PAN byłaby z pewnością najlepszą wskazówką do rzetelnej analizy i wyznaczenia kierunku potrzebnych reform. Może nie każdy w tej licznej grupie ma wystarczające osiągniecia do ich dalszego finansowania. Jedno z ostatnich miejsc jakie Polska zajmuje w rankingu innowacyjności w Unii Europejskiej skłania do takich refleksji. (jol)
