Pasjonującą podróżą w czasie jest wizyta w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk. Odkrywanie skarbów dziedzictwa naturalnego w przededniu Światowego Dnia Ziemi jest niezapomnianym przeżyciem. Miliony lat historii przechowanej w niezwykłych okazach skamieniałości, minerałów, bursztynu, meteorytów i wielu innych zabytkach przyrody nieożywionej robią wielkie wrażenie na zwiedzających. Ziemia jest bowiem najwspanialszym artystą. Będzie się można o tym przekonać, korzystając z atrakcji przygotowanych przez gospodarzy kompleksu muzealnego podczas obchodów Dnia Ziemi – zachęca Anna Piontek, dyrektor Muzeum Ziemi PAN w rozmowie z Jolantą Czudak.
Dla kogo jest przygotowany program obchodów?
Dzień Ziemi jest świętem wyjątkowym dla naszego muzeum, dlatego obchodzimy go w sposób szczególny. Przygotowaliśmy atrakcje, które zainteresują zarówno dorosłych, jak i dzieci. Jest to wspaniała okazja do prezentacji bogatych kolekcji i zbiorów muzealnych, ale jednocześnie do uświadomienia, jak fascynującą planetą jest Ziemia, pełną niezwykłych skarbów i tajemnic odkrywanych przez uczonych i badaczy. Jej ochrona jest priorytetem dla nas wszystkich, by to wspaniałe dziedzictwo naturalne było dostępne dla obecnych i przyszłych pokoleń. W końcu, jak na jednym z najpiękniejszych obrazów Ferdynanda Ruszczyca „Ziemia”, powinniśmy być zintegrowani z naszą planetą. Dzięki niezwykle cennym zbiorom okazów, które są spuścizną przekazaną naszemu muzeum przez wybitnych badaczy historii, budowy i dziejów Ziemi, poznajemy świat, który istniał wiele milionów lat temu. Wizyta w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk, położonym w sercu Warszawy, w sąsiedztwie innych obiektów muzealnych, jest podróżą w zakątki wiedzy o naszej planecie, o której na co dzień w tym kontekście nieczęsto myślimy.
Jakiej wiedzy dostarcza historia odtwarzana dzięki szczątkom i śladom organizmów, zachowanych w skamieniałościach?
Skamieniałości odgrywają ważną rolę w poznaniu okoliczności i środowiska tworzenia się skał oraz w odtwarzaniu warunków, panujących w przeszłości geologicznej na lądach i w morzach różnych regionów świata, w tym klimatu. Obrazują ewolucję organizmów, prowadzącą do powstania dzisiejszych form roślin i zwierząt. Dzięki szczątkom i śladom zachowanym w odciskach skalnych i skamieniałościach, które mamy w naszych zbiorach, można odtworzyć intrygujący obraz dziejów Ziemi. Zmieniające się warunki życia decydowały chociażby o tym, że w okresach międzylodowcowych żyły zwierzęta ciepłolubne, a w chłodniejszych zimnolubne. Interesującym przykładem zmian fauny byli m.in. przedstawiciele słoniowatych. Ciekawostką jest to, że na terenie dzisiejszej Warszawy żyły słonie leśne, gatunek dochodzący do 4,5 m wysokości, największy w tej grupie zwierząt. Szczątki takiego osobnika zostały odkryte na warszawskiej Woli, a na co dzień są eksponowane w Muzeum Ziemi. Inspirują naszą wyobraźnię skamieniałe kości, m.in. mamuta włochatego, prażubra, tura czy niedźwiedzia jaskiniowego. Niezwykłych okazów z pradziejów Ziemi jest wiele na wystawach w naszym muzeum. Wszechstronnym poznaniem szczątków kopalnych organizmów i odtwarzaniem na tej podstawie rozwoju poszczególnych grup i całej biosfery zajmuje się paleontologia.
Jak duże są zbiory Muzeum Ziemi PAN?
Zbiory Muzeum Ziemi PAN liczą obecnie prawie 200 tysięcy okazów zgrupowanych w wydzielonych zespołach kolekcji mineralogiczno-petrograficznych, paleobotanicznych, paleozoologicznych, bursztynu i innych żywic kopalnych, a także historycznych, dokumentujących dzieje nauk geologicznych na ziemiach polskich. Znajdują się wśród nich wspaniałe amonity czy wyjątkowe okazy kopalne flory i fauny, pochodzące z terytorium Polski i innych zakątków świata. Rozbudowujemy kolekcje minerałów i skał, kamieni ozdobnych z różnych regionów Polski i z zagranicy. Kolekcjonujemy okazy o wybitnych walorach poznawczych, a także cenne archiwalia. Szczególną pozycję zajmują bogate kolekcje bursztynu bałtyckiego i innych żywic kopalnych, zaliczane do największych tego typu zbiorów muzealnych na świecie. Podobnie jest z kolekcją meteorytów i tektytów, w skład której wchodzi unikatowy i najliczniejszy w świecie zbiór fragmentów meteorytu Łowicz, a także duży zbiór fragmentów meteorytu Pułtusk wraz z najciekawszym w muzeach polskich okazem o masie 8100 gramów. Zbiór meteorytów był już tworzony przed II wojną światową przez Towarzystwo Muzeum Ziemi, którego jesteśmy niejako spadkobiercą, ale najnowsze nabytki pochodzą z ostatnich lat. Oprócz obiektów pochodzących z pasa asteroidów posiadamy również bardzo rzadkie meteoryty z Księżyca i Marsa. Nasza ekspozycja stwarza niecodzienną możliwość bezpośredniego poznania niezwykłych „gości z Kosmosu”, starszych niż nasza planeta.
Meteoryty oraz inne rzadkie okazy wykorzystywane są do prowadzenia prac badawczych?
Muzeum Ziemi bardzo często udostępnia swoje okazy do prowadzenia prac badawczych, nie tylko instytutom Polskiej Akademii Nauk, ale również innym ośrodkom krajowym i zagranicznym, które wykonują badania porównawcze, chemiczne i wiele innych. Korzystają z nich także młodzi naukowcy, ubiegający się o awanse zawodowe. Prowadzone w Muzeum Ziemi prace badawcze mają z założenia charakter interdyscyplinarny i wiążą się ściśle z profilem gromadzonych zbiorów oraz głównymi kierunkami działalności w zakresie upowszechniania nauk o Ziemi i popularyzacji wiedzy przyrodniczej. Badania muzeologiczne dotyczą m.in. teorii i praktyki muzealnictwa przyrodniczego i obejmują zagadnienia związane z określeniem naukowych i popularyzatorskich funkcji kolekcji przyrodniczych, kulturowych kontekstów wystaw przyrodniczych oraz roli muzeów w ochronie dziedzictwa naturalnego. Osobny nurt stanowią prace poświęcone tendencjom rozwojowym współczesnego muzealnictwa przyrodniczego w Polsce i na świecie, których wyniki prezentowane są w serii publikacji oraz na licznych konferencjach krajowych i zagranicznych.
Młode pokolenie też interesuje się zbiorami muzeum?
Muzeum jest chętnie odwiedzane przez osoby w każdym wieku, również przez najmłodsze pokolenie. Możliwość obcowania z oryginalnymi okazami, jest dużo ciekawsza, niż oglądanie ich w internecie. Poza tym znacznie ułatwia młodzieży zrozumienie wielu zagadnień z zakresu geologii, geografii, biologii, fizyki, chemii oraz historii życia na Ziemi. Jesteśmy placówką muzealną, która oprócz podstawowej misji, jaką jest gromadzenie zbiorów i ochrona dziedzictwa geologicznego oraz prowadzenie prac badawczych i dokumentacyjnych, zajmuje się też działalnością w zakresie edukacji, popularyzacji nauk o Ziemi i upowszechniania wiedzy przyrodniczej. Z naszych zbiorów bardzo chętnie korzystają studenci, którzy odbywają tu ćwiczenia i praktyki. Realizujemy podpisane porozumienia m.in. z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Od lat prowadzona jest także aktywna współpraca z Uniwersytetem Warszawskim. Zdarzają się nam wyjazdy terenowe na stanowiska badawcze, realizujemy również projekty naukowe. Osobiście moim marzeniem jest stworzenie sieci naukowo-edukacyjnej koordynowanej przez Muzeum Ziemi PAN w zakresie współpracy międzyinstytucjonalnej, ale też edukacyjnej na poziomie akademickim. Studenci to nie tylko przyszłościowa kadra, ale też za jakiś czas badacze i naukowcy, którzy będą opracowywać i przynosić okazy do naszej placówki oraz kreować wystawy. Mam nadzieję, że powstanie taka sieć wzajemnej współpracy ze specjalistami, popularyzatorami nauki i dydaktykami, która wypełni edukacyjną niszę. Pierwszym krokiem ku temu będzie między innymi cykl warsztatów dla pedagogów, który rozpoczniemy jesienią. W naszych działaniach skupiamy się też na młodzieży szkolnej. Odbywają się u nas prelekcje i warsztaty adresowane do młodego pokolenia z udziałem ekspertów z różnych dziedzin nauki m.in. geologii i paleontologii. Organizujemy też liczne wystawy nie tylko na terenie naszej placówki, ale również w innych miejscach kraju. Ciągle wprowadzamy ciekawe dla współczesnego widza nowe propozycje, by muzeum żyło i budziło w odbiorcach emocje.
A jakie atrakcje przygotowano w muzeum, związane obchodami Światowego Dnia Ziemi?
W tegorocznej odsłonie święta skupiamy się na owadach. Proponujemy przede wszystkim warsztaty dla najmłodszych z opiekunami, na których aktywne uczestnictwo liczymy. Dzieci uczestniczące w warsztatach pod okiem instruktorów zbudują domki dla owadów: biedronek, chrząszczy, mrówek. Do wykonania takich szczególnych siedlisk można użyć wielu różnych przedmiotów, także w ramach recyklingu. To mogą być drewniane odpady, trzcina, różnego rodzaju słomki albo odpowiednio przygotowane metalowe puszki. Stawiamy na dziecięcą kreatywność. Jednocześnie chcemy przypominać, jak ważna jest ochrona środowiska naturalnego i wszystkich gatunków oraz stworzeń, które żyją na Ziemi – także tych najdrobniejszych. Każde z nich odgrywa bowiem istotną rolę w ekosystemie. Żeby to zrozumieć, podczas warsztatów zaglądniemy okiem mikroskopu również w głąb bursztynów, w których w niezwykłym stanie zachowały się okazy przodków owadów znanych nam ze współczesności. Pracownicy będą oprowadzać po muzeum i opowiadać nieco więcej o zbiorach. Nie zawsze chce nam się bowiem czytać opisy eksponatów na wystawach, ale ci, którzy wiedzą o nich najwięcej, potrafią niejednokrotnie snuć fascynujące opowieści o każdym przedmiocie znajdującym się w gablotach. Fundamentalnym zadaniem, jakie sobie stawiany jako instytucja muzealna, jest nieustanne poszukiwanie skutecznych form upowszechniania wiedzy i nauk o Ziemi, a szerzej nauk przyrodniczych i takie wydarzenia jak obchody Światowego Dnia Ziemi bardzo dobrze temu służą.
