Bioróżnorodność jest najbardziej złożoną i najważniejszą cechą naszej planety bez, której nie istniało by życie w obecnej formie. Zdefiniowanie tego terminu na przestrzeni dekad ubiegłego stulecia przybierało różne formy. Już w latach sześćdziesiątych XX wieku terminu „różnorodność biologiczna” użył po raz pierwszy amerykański biolog i działacz na rzecz ochrony przyrody Raymond F. Dasmann. Jednak dopiero dwadzieścia lat później termin ten znalazł szersze zastosowanie.
W roku 1982 Bruce A. Wilcox na potrzeby Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) sformułował pierwszą definicję bioróżnorodności, z której wynika, że jest to rozmaitość form życia na poziomie molekuł, organizmów, populacji, gatunków i ekosystemów. Następnie w roku 1985 termin „różnorodność biologiczna” został skrócony do terminu „bioróżnorodność”. Zmianę tą na okoliczność krajowego forum na rzecz bioróżnorodności USA w Waszyngtonie w 1986 r. wprowadził Walter G. Rosen, który był współorganizatorem konferencji.
Skrótowa forma została spopularyzowana przez entomologa Edwarda Osborne`a Wilsona w 1988 r.
Funkcjonująca dziś definicja bioróżnorodności, przyjęta została przez Konwencję o różnorodności biologicznej (Convention on Biological Diversity z 5 czerwca 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro), określa ,,zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi między innymi w ekosystemach lądowych, morskich i innych wodnych, jak też w zespołach ekologicznych, których organizmy te są częścią. Dotyczy to różnorodności wewnątrzgatunkowej i różnorodności na poziomie ekosystemów’’.
Rodzaje bioróżnorodności – na podstawie definicji bioróżnorodności, możemy określić poszczególne jej typy oraz klasyfikacje.
Bioróżnorodność genetyczna
Bioróżnorodność genetyczna to całkowita suma żywych istot zamieszkujących Ziemię. Odnosi się do różnorodności w obrębie każdego gatunku, jest zbiorem wszystkich jego genów, a im większa różnorodność genetyczna, tym większe szanse na powodzenie gatunku. W szerokim sensie jest to najbardziej podstawowy składnik bioróżnorodności i jest definiowany jako zmienność dziedziczna i występująca w każdym organizmie pomiędzy osobnikami danej populacji i pomiędzy populacjami w obrębie tego samego gatunku, które powstają w wyniku procesów ewolucyjnych. Dlatego znajomość i zrozumienie, w jaki sposób działają te procesy, jest niezbędne, aby móc je chronić, ponieważ wiele obszarów zależy od tego typu różnorodności biologicznej, takich jak postęp genetyki ewolucyjnej, zdrowie ludzi, zrównoważony rozwój i produktywność pól i lasów oraz innych ekosystemów naturalnych.
Bioróżnorodność gatunków
Ten rodzaj bioróżnorodności wskazuje na liczebność i różnorodność taksonomiczną gatunków występujących na Ziemi. Zasadniczo liczba gatunków zamieszkujących dane miejsce, czy to las, jezioro czy kontynent. Ta klasyfikacja obejmuje wszystkie wspólne cechy dla każdego gatunku, które pozwalają osobnikom tego samego gatunku na wzajemne rozmnażanie się.
Bioróżnorodność ekosystemów
Bioróżnorodność ekosystemów dotyczy wszystkich środowisk naturalnych występujących na naszej planecie. To wszystkie ekosystemy, które znajdujemy na świecie lub na danym obszarze geograficznym oraz wszystkie gatunki, które tam występują, a także równowaga, jaka istnieje między nimi. Ponieważ chodzi o interakcje gatunków tworzących ekosystem, ten rodzaj różnorodności biologicznej można podzielić na trzy odrębne:
Różnorodność alfa. Różnorodność alfa opisuje różnorodność gatunkową w obrębie społeczności na małą skalę lub skalę lokalną, zazwyczaj wielkości jednego ekosystemu. Kiedy pobieżnie mówimy o różnorodności na danym obszarze, najczęściej odnosi się to do różnorodności alfa..
Różnorodność Beta. Różnorodność beta opisuje różnorodność gatunkową między dwiema społecznościami lub ekosystemami. Jest na większą skalę i ma na celu porównanie różnorodności gatunkowej między dwoma oddzielnymi jednostkami, które często są oddzielone wyraźną barierą geograficzną, taką jak rzeka lub grzbiet górski.
Różnorodność gamma. Różnorodność gamma jest badana na bardzo dużą skalę — biom, gdzie porównuje się różnorodność gatunkową wielu ekosystemów. Może obejmować obszary takie jak całe zbocze góry lub cała strefa przybrzeżna wybrzeża morskiego.
Są to poziomy, które definiują różne aspekty różnorodności i których powiązane zmienne również są różne. Jest to sposób hierarchizacji bioróżnorodności poprzez uwzględnienie czynnika skali przestrzennej.
Zagrożenia dla bioróżnorodności
Głównym zagrożeniem dla bioróżnorodności jest przekształcenie i degradacja ekosystemów, co przyczynia się do fragmentacji i utraty siedlisk oraz utraty bioróżnorodności. Proces ten spowodowany jest nadmierną eksploatacją zasobów naturalnych, przebudową rolniczą i urbanizacją. Ponadto wprowadzanie szerokiej gamy gatunków tak zwanych inwazyjnych do ekosystemów, do których nie należą, doprowadza do powstania ekosystemów, które radykalnie różnią się strukturą i funkcją od tych pierwotnych. Gatunki takie zmieniają lub niszczą interakcje między rodzimymi gatunkami i doprowadzają do utraty lokalnej bioróżnorodności na rzecz obcej. Typowym przykładem może tu być popularna u nas nawłoć (Solidago Virgaurea)
Tego typu zjawiska zmiany bioróżnorodności danego obszaru w inne nazywamy procesem synantropizacji. Definicję tego pojęcia wyraził wybitny geobotanik, ekolog Profesor Janusz Faliński.
Ochrona bioróżnorodności
Dzisiejsza bioróżnorodność jest owocem miliardów lat ewolucji, kształtowanej przez naturalne procesy na Ziemi. Tworzy ona sieć życia, w której jesteśmy integralną częścią, i na którą całkowicie jesteśmy zdani. Jest to połączenie form życia i ich wzajemnych oddziaływań ze sobą oraz z resztą środowiska, które uczyniło Ziemię wyjątkowym miejscem bytowania niezliczonej liczby gatunków.
Dla podkreślenia, że bioróżnorodność w świecie odgrywa ważną rolę Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją A/RES/55/201 z 20 grudnia 2000 roku, dla upamiętnienia konferencji w Nairobi z 22 maja 1992 ogłosiła, że każdego roku 22 maja obchodzony będzie Światowy Dzień Bioróżnorodności.
Tegorocznym tematem obchodów Dnia Bioróżnorodności jest „Budowanie wspólnej przyszłości dla każdego życia”. Hasło zostało wybrane, by kontynuować realizację i wsparcie dla globalnych ram bioróżnorodności po 2020 r., które zostaną przyjęte na konferencji ONZ na temat różnorodności biologicznej #COP15, której drugi panel odbędzie się w dniach od 25 kwietnia do 8 maja 2022 roku w Kunming w Chinach. Podczas obrad poruszone zostaną kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem. Od rozwiązań opartych na naturze po klimat, kwestie zdrowotne, bezpieczeństwo żywności i wody oraz zrównoważone źródła utrzymania.
Różnorodność biologiczna jest niezwykle ważna dla ludzi i zdrowia ekosystemów, które dostarczają nam niezbędnych elementów, uważanych przez nas najczęściej za oczywiste. Rośliny przetwarzają energię słoneczną, udostępniając ją innym formom życia. Bakterie i inne żywe organizmy rozkładają materię organiczną na składniki odżywcze, które zapewniają roślinom zdrową glebę do wzrostu. Zapylacze są niezbędne do rozmnażania roślin, gwarantując nam produkcję żywności. Rośliny i oceany są głównymi pochłaniaczami emisji dwutlenku węgla. Cykl wodny również w dużej mierze zależy od żywych organizmów. Krótko mówiąc, bioróżnorodność zapewnia nam czyste powietrze, wodę pitną, dobrej jakości gleby i zapylanie upraw. Pomaga nam walczyć ze zmianami klimatycznymi, dostosowywać się do nich i zmniejszać wpływ zagrożeń naturalnych. Żywe organizmy wchodzą w interakcje w dynamicznych ekosystemach świata, zniknięcie gatunku może mieć daleko idący wpływ na łańcuch pokarmowy.
Obecnie gatunki wymierają w przyspieszonym i niebezpiecznym tempie z powodu nienaturalnych zmian środowiskowych spowodowanych działalnością człowieka. Niektóre działania mają bezpośredni wpływ na gatunki i ekosystemy, takie jak utrata i degradacja siedlisk, nadmierna eksploatacja (np. przełowienie) oraz rozprzestrzenianie się gatunków i chorób nierodzimych. Wszystkie te zagrożenia poważnie nadwyrężyły różnorodność gatunków na Ziemi. Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) na całym świecie około jedna trzecia wszystkich znanych gatunków jest zagrożona wyginięciem. Obejmuje to 29 procent wszystkich płazów, 21 procent wszystkich ssaków i 12 procent wszystkich ptaków. Jeśli nie powstrzymamy zagrożeń dla bioróżnorodności, możemy stanąć w obliczu kolejnego masowego wyginięcia, które będzie miało tragiczne konsekwencje dla środowiska, zdrowia ludzkiego i źródeł utrzymania.
Andrzej Mizera
Artykuł ukazał się w majowym wydaniu miesięcznka AURA
