Biebrzański Park Narodowy (BbPN), będący unikatową ostają ptaków wodno-błotnych, łosi oraz wielu innych gatunków fauny i flory, zyska skuteczną ochronę przeciwpożarową. Dzięki umowie podpisanej, 20 sierpnia br., z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na tym cennym przyrodniczo terenie powstanie system przeciwdziałania niszczącemu działaniu ognia, wart 5 mln zł. Pożary stanowią w parku jedno z największych zagrożeń.
Zajmujący powierzchnię 59 223 ha Biebrzański Park Narodowy jest jednym z najmłodszych parków Narodowych (został utworzony 9 września 1993 r.). BbPN uchodzi też za „najdzikszy”, gdyż tworzą go wyjątkowe, naturalne zbiorowiska wodne, bagienne i leśne, w tym największy w kraju zespół torfowisk niskich. Park obejmuje w swoich granicach część dwóch obszarów Natura 2000: Ostoja Biebrzańska i Dolina Biebrzy. Na podstawie Konwencji Ramsarskiej jest również chroniony prawem międzynarodowym jako szczególnie cenny obszar wodno-błotny.
Nawet kilkadziesiąt pożarów rocznie
Rozległe zasoby przyrodnicze parku (zwłaszcza torfowiska, mechowiska i łąki) są jednak podatne na pożary. Co roku na terenie BbPN odnotowuje się ich od kilku do nawet kilkudziesięciu, przy czym ogień pojawia się zarówno na niewielkich połaciach, jak i na powierzchniach sięgających kilkuset hektarów. Wyjątkowo duży i niszczący był pożar, który w kwietniu 2020 r. zajął ponad 5500 ha cennych terenów, głównie ekosystemów nieleśnych m.in. w rejonie Czerwonego Bagna, stanowiących siedliska rzadkich gatunków roślin i zwierząt, zwłaszcza ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Przez kilka dni z żywiołem walczyło prawie dwa tysiące strażaków, ratowników, żołnierzy, leśników, wędkarzy, pracowników Biebrzańskiego Parku Narodowego, a także miejscowa ludność i społeczność lokalna.
– Naszą powinnością jest ochrona przed ogniem tak wyjątkowych obszarów, będących skarbem polskiej przyrody i ważną częścią narodowego dziedzictwa – podkreśla minister klimatu i środowiska Michał Kurtyka. – Zasoby Biebrzańskiego Parku Narodowego zostaną poddane szczególnemu zabezpieczeniu – tak, aby zminimalizować ryzyko powstawania pożarów i mieć odpowiednie środki prewencji, a w razie pojawienia się ognia – narzędzia do prowadzenia skutecznych działań ratunkowych – dodaje szef resortu.
W oku kamer: wykrywanie i gaszenie ognia
Umowa zawarta z NFOŚiGW przewiduje realizację projektu pod nazwą: „Budowa systemu przeciwdziałania powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Inwestycja zakłada opracowanie planu operacyjnego ochrony przeciwpożarowej ekosystemów BbPN, modernizację i rozbudowę systemu monitoringu ppoż. poprzez instalację specjalnych kamer wraz z infrastrukturą techniczną do przesyłu obrazu i danych. W ramach projektu zostanie stworzony systemem automatycznej detekcji dymu, którego częścią będą dwie nowe wieże (tzw. dostrzegalnie). Wdrożony ma być również system komunikacji pożarowej między głównymi i terenowymi centrami monitoringu, dostosowany do kontaktów z jednostkami służb zewnętrznych w czasie prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych.
Bardzo ważną częścią inwestycji będzie zakup ze środków NFOŚiGW sprzętu i wyposażenia do prewencji przeciwpożarowej i akcji ratunkowych: samochodów patrolowo-gaśniczych z modułem gaśniczym (4 komplety), mobilnych zestawów gaśniczych szybkiego reagowania (4 komplety), ciągnika, beczkowozu oraz agregatu talerzowego, bezzałogowych statków powietrznych do działań prewencyjnych i pożarniczych (2 komplety) z kursem operatora dronów dla 8 osób, opryskiwaczy spalinowych (8 sztuk), agregatów prądotwórczych (4 sztuki) oraz łodzi z silnikiem do prowadzenia działań prewencyjnych i pożarniczych. Dopełnieniem projektu będzie modernizacja bazy przechowywania i ochrony sprzętu oraz budowa magazynu w Goniądzu.
– Stworzenie w Biebrzańskim Parku Narodowym systemu przeciwdziałania powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów pozwoli chronić przed ogniem cały jego obszar, a przez to wyjątkowe zasoby przyrodnicze, charakteryzujące się wysokim stopniem naturalności, różnorodnością oraz występowaniem wielu chronionych gatunków rzadkich i reliktowych – tłumaczy Małgorzata Golińska, wiceminister klimatu i środowiska, Główny Konserwator Przyrody.
Dotacja na prewencję – zdążyć przed kataklizmem
W przeciwpożarowych działaniach ochronnych, poza ofiarnością i zaangażowaniem służb ratowniczych i pracowników parku, na których zawsze można liczyć, bardzo istotny jest czynnik czasu oraz techniczne parametry używanych urządzeń, sprzętów i pojazdów.
– Szybkie wykrycie i lokalizacja ognia oraz podjęcie akcji gaśniczej w jak najkrótszym czasie przesądza o tym, jakie będą skutki pożaru – zaznacza wiceprezes NFOŚiGW Artur Michalski. – Dlatego przekazując dofinansowanie dla Biebrzańskiego Parku Narodowego, skoncentrowaliśmy się na tym, aby beneficjent mógł zbudować odpowiednią infrastrukturę przeciwpożarową. Dzięki nowoczesnym środkom profilaktyki, prewencji i monitoringu oraz specjalistycznemu sprzętowi do neutralizacji ognia będzie można ochraniać klimat, środowisko i zasoby przyrody, co jest celem naszej instytucji – podkreśla wiceprezes NFOŚiGW.
Wydatki kwalifikowane na inwestycję przeciwpożarową w Biebrzańskim Barku Narodowym, wynoszące dokładnie 4 999 567 zł, w całości zostaną sfinansowane z dotacji ze środków własnych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego 7.3 Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, Część 1) Ochrona obszarów i gatunków cennych przyrodniczo. Realizacja projektu potrwa od 10 stycznia 2021 r., do 31 grudnia 2022 r. i w tym czasie powinien zostać osiągnięty efekt ekologiczny przedsięwzięcia. Park na całej powierzchni poddany zostanie kompleksowej ochronie przeciwpożarowej.
Ratunek dla bezcennej przyrody i krajobrazu
– Pożary to jedno z najważniejszych i najtrudniejszych wyzwań w zarządzaniu ochroną przyrody Biebrzańskiego Parku Narodowego, a szczególnie niebezpieczne są wiosenne pożary w ekosystemach nieleśnych, które trawią najcenniejsze siedliska torfowisk – przyznaje dyrektor BbPN Artur Wiatr. –Walka z ogniem wymaga odpowiedniego wyposażenia i sprzętu, w większości bardzo kosztownego, dlatego tak ważna jest dla nas dotacja na jego zakup przyznana przez NFOŚiGW – zaznacza szef BbPN.
Techniczna rozbudowa „parkowego” systemu przeciwpożarowego to działanie profilaktyczne, z myślą o ochronie około 270 gatunków ptaków, 50 gatunków ssaków oraz wielu innych przedstawicieli fauny i flory. To także wyraz troski o szczególne walory krajobrazowe. Chodzi zarówno o gatunki w szacie roślinnej (np. brzoza niska, storczyk, rosiczka, widłak), jak i w świecie ptaków (np. batalion, wodniczka, bekasik, dubelt, kszyk, żuraw, dzikie gęsi), ssaków (np. łoś, sarna, wilk, bóbr) oraz licznych płazów, gadów, ryb i bezkręgowców. Park, którego sercem jest 160-kilometrowa rzeka Biebrza wraz z rozlewiskami, szuwarami, mokradłami, bagnami, torfowiskami, mechowiskami – mimo swej „dzikości” i niedostępności – stanowi także wielką atrakcję turystyczną. Dolina Biebrzy to bowiem największe w Polsce siedlisko łosi (około 650 sztuk) i wyjątkowa w skali Europy ostoja ptactwa wodno-błotnego.
Wcześniejsze wsparcie z NFOŚiGW
Z uwagi na swoje bezcenne walory przyrodnicze i krajobrazowe Biebrzański Park Narodowy już w poprzednich latach korzystał wielokrotnie z różnych form wsparcia z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W latach 1989-2021 BbPN, na podstawie podpisanych 217 umów, otrzymał z NFOŚiGW dofinansowanie na różne projekty w łącznej kwocie 66 782 706,23 zł, z czego 66 782 706,23 zł stanowiły bezzwrotne dotacje, a 2 807 039,00 zł – pożyczki. Umowy z Narodowym Funduszem dotyczyły takich przedsięwzięć jak: ochrona przeciwpożarowa i wyposażenie służb BbPN w środki techniczne służące zabezpieczeniu przed pożarami, ochrona i renaturalizacja otwartych terenów bagiennych, ochrona siedlisk mokradłowych, ochrona ekosystemów leśnych, renaturalizacja stosunków wodnych, ochrona zasobów wodnych, rozwój bazy i wsparcie programów edukacyjnych, ochrona cennych gatunków roślin i zwierząt, stworzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt, ochrona cennych siedlisk przyrodniczych poprzez wykup gruntów oraz wielu jeszcze innych działań.
W zakresie ochrony przeciwpożarowej dzięki dofinansowaniu z NFOŚiGW kilka lat temu zostało zrealizowane zadanie pn. „Ochrona przeciwpożarowa ekosystemów nieleśnych w Biebrzańskim Parku Narodowym”, w ramach którego zakupiono 3 samochody patrolowo-gaśnicze typu „pick up” z modułem gaśniczym. Samochody służą do celów przeciwpożarowych, a w szczególności do patrolowania terenu oraz gaszenia zarzewi ognia w ekosystemach nieleśnych i wspierania akcji gaśniczych prowadzonych przez straż pożarną. Wartość całkowita projektu wyniosła 439 755 zł, z czego dofinansowanie Narodowego Funduszu stanowiło 395 780 zł.
Ochrona gatunków i siedlisk
Warto szerzej wspomnieć o kilku głównych projektach realizowanych w ostatnich latach. Otóż w sierpniu 2015 r. podpisana została z Narodowym Funduszem umowa na dofinansowanie projektu pn. „Ochrona czynna ginącej populacji cietrzewia Tetrao tetrix w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Całkowity koszt realizacji przedsięwzięcia zamknął się w kwocie 388 360,00 zł, a dotacja z NFOŚiGW sięgnęła 328 360,00 zł.
Z kolei w grudniu 2018 r. BbPN zakończył realizację projektu dotowanego z NFOŚiGW pn. „Modernizacja i doposażenie Ośrodka Hodowli Zachowawczej Konika Polskiego w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Łączna kwota działania wyniosła 425 056,79 zł, z czego 90 proc. stanowiła dotacja z NFOŚiGW. Wykonana infrastruktura przyczynia się do poprawy jakości hodowli i ułatwia pracę obsłudze ośrodka. Konik polski stanowi cenny element krajobrazu na „parkowych” terenach bagiennych.
Natomiast od 2013 r. BbPN korzysta z programu priorytetowego NFOŚiGW pn. „Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym ochrona obszarów i gatunków cennych przyrodniczo”. Dofinansowanie jest przeznaczone na nabycie nieruchomości lub praw do nieruchomości w ramach wykonania prawa pierwokupu lub zakupu gruntów o szczególnych walorach przyrodniczych. Dzięki dotacjom z NFOŚiGW w latach 2013-2019 park powiększył swój stan posiadania o 1642 ha gruntów.
Także w sferze edukacji ekologicznej BbPN mógł liczyć na wsparcie z NFOŚiGW. W latach 2013-2014 kwotą 356 554,13 zł dofinansowane zostały działania edukacyjne pod hasłem „Rok 2013 – Rokiem Biebrzy”, a w latach 2016-2018 pomoc z NFOŚiGW w wysokości 498 259,65 zł została skierowana na projekt pn. „Doposażenie i adaptacja bazy edukacyjnej Biebrzańskiego Parku Narodowego w siedzibie Parku: Centrum Edukacji i Zarządzania w Osowcu – Twierdzy 8”.
