Nowotwory genetyczne stanowią zaledwie kilka procent wszystkich przypadków raka. W wieloetapowym procesie powstawania i rozwoju choroby następuje rozchwianie genomu i pojawianie się w nim licznych mutacji. Zdecydowana większość z nich to zmiany genetyczne, nie odziedziczone po rodzicach, lecz nabyte w ciągu życia, np. wskutek działania różnych czynników, jak palenie tytoniu, zła dieta, czy infekcje niektórymi wirusami. Badania nad anomaliami genetycznymi nabytymi w ciągu życia jako czynnikami ryzyka nowotworów i innych chorób prowadzone są przez specjalistyczną jednostkę badawczą Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego – Laboratorium Medycyny 3P.
Partnerem Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego jest szwedzki Uniwersytet w Uppsali. Jednostka badawcza utworzona została w ramach programu Międzynarodowe Agendy Badawcze Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, finansowanego ze środków Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój. Rozpoczęła swoją działalność dwa lata temu, prowadząc projekt dotyczący badań nad anomaliami genetycznymi głównie w chorobach nowotworowych, nabytymi w ciągu życia. Autorami projektu i twórcami Laboratorium Medycyny 3P (ang. Preventive, Personalized, Precision) są prof. Jan Dumański z Uniwersytetu Uppsali oraz prof. Arkadiusz Piotrowski z GUM.
W pierwszym etapie realizacji przedsięwzięcia pobierano próbki od pacjentek i pacjentów z nowotworem piersi, jelita grubego, pęcherza, prostaty oraz z chorobą Alzheimera. Prowadzono również niezależne rekrutacje do grupy kontrolnej. W 2020 roku dołączone zostały dwie nowe diagnozy: nowotwór trzustki oraz przerzuty metachroniczne z jelita grubego do wątroby. Od września br. rekrutowani będą pacjenci z nowotworem nerki oraz pacjentki poddawane zabiegom mammoredukcji.
W pierwszych dniach lipca kolekcja próbek materiału biologicznego od pacjentów onkologicznych w Gdańskim Uniwersytecie Medycznym przekroczyła 1000 dawców. Łącznie zebrano 13 150 próbek krwi, osocza, skóry, guza oraz tkanki zdrowej. Jeśli taka aktywność w rekrutacji pacjentów zostanie utrzymana, w niedługim czasie ten zbiór ma szansę stać się jedną z największych kolekcji onkologicznych w Polsce.
Biobankowanie materiału zostało uruchomione jako jedno z pierwszych zadań w realizacji tego projektu. Zbieranie materiału rozpoczęto w maju 2019 roku w pięciu jednostkach partnerskich: Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdańsku, Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy, Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym, Oddział w Krakowie, Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie oraz Szpitalu Specjalistycznym w Kościerzynie. Zbieranie prób odbywa się na podstawie szczegółowych protokołów pobierania, przygotowanych przez pracowników Laboratorium Medycyny 3P we współpracy z patomorfologami oraz chirurgami. Dodatkowo, w zbieranie materiału zaangażowanych jest ponad 70 pracowników personelu medycznego oraz administracji, a sam proces pobierania został w dużej mierze zautomatyzowany poprzez zapewnienie infrastruktury aparaturowej oraz systemu IT przeznaczonego do biobankowania rozproszonego w jednostkach szpitalnych. Specjalistyczne narzędzie IT zostało stworzone we współpracy z firmą Bioenit.
Wszystkie próbki zostaną zgromadzone w Centralnym Banku Tkanek i Materiału Genetycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Następnie, aby określić rodzaj, mechanizm i częstotliwość występowania w nich zmian, naukowcy przeprowadzą szereg zaawansowanych analiz genetycznych i molekularnych. Badania te mogą doprowadzić do znalezienia nowych biomarkerów ryzyka raka. Nowe biomarkery mogą zostać następnie opatentowane i stać się podstawą testów diagnostycznych, a także nowych terapii.
Jednym z ciekawszych problemów badawczych, które będą analizowane w nowym ośrodku jest utrata chromosomu Y (LOY) zachodząca w leukocytach mężczyzn i przyczyniająca się do powstania wielu chorób, w tym nowotworowych, Alzheimera czy miażdżycy. Zjawisko to może wyjaśniać obserwowaną różnicę w długości życia pomiędzy kobietami a mężczyznami, na niekorzyść mężczyzn. „Chcemy rozstrzygnąć, w jaki sposób LOY w leukocytach wpływa na procesy chorobowe w innych narządach. Zgodnie z najbardziej przekonującą hipotezą, wyjaśniającą te związki, utrata chromosomu Y jest związana z upośledzeniem nadzoru immunologicznego, jaki układ odpornościowy (w tym leukocyty) sprawuje nad innymi komórkami. Zdrowe leukocyty eliminują wszystkie komórki różniące się od prawidłowych, natomiast po utracie chromosomu Y proces staje się znacznie mniej wydajny. Jeśli nasze badania potwierdzą tę hipotezę, analiza LOY we krwi mężczyzn w podeszłym wieku mogłaby stać się nowym, klinicznie przydatnym biomarkerem kilku powszechnych chorób” ‒ tłumaczy prof. Jan Dumański z Uniwersytetu Uppsali w Szwecji, partner zespołu badawczego GUM. (gumed.edu.pl)
