Transport publiczny w komunikacji zbiorowej, wykorzystujący pojazdy spalinowe jest jednym z kluczowych obszarów odpowiedzialnych za emisję szkodliwych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do atmosfery. Wpływa negatywnie na pogłębiające się z każdym rokiem zmiany klimatu. Wymiana taboru przez miejskich i gminnych przewoźników na bezemisyjne autobusy elektryczne i wodorowe jest konieczna dla poprawy pogarszającej się sytuacji środowiskowej i zdrowotnej mieszkańców.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) w ramach programów priorytetowych udziela finansowego wsparcia na realizację takich przedsięwzięć oraz rozwój infrastruktury transportowej w Polsce. Obniżenie wykorzystania energii i paliw emisyjnych w publicznym transporcie zbiorowym, a także rozwój zielonej, zrównoważonej mobilności jest fundamentalną zasadą wieloletniego programu priorytetowego „Zielony Transport Publiczny” („ZTP”).
Dokonująca się w tej dziedzinie transformacja skoncentrowana jest także na rozwoju infrastruktury i usługach przeciwdziałających wykluczeniu transportowemu dla pasażerów, które według różnych szacunków może dotykać od 11 do nawet 15 mln Polaków. Dzięki wsparciu finansowemu udzielanemu przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu „Zielony Transport Publiczny”, polskie miasta przechodzą na ekologiczne, zeroemisyjne rozwiązania w transporcie publicznym. Autobusy elektryczne zastępują dotychczasowe pojazdy spalinowe na miejskich trasach komunikacyjnych, a wkrótce można spodziewać się na naszych ulicach także autobusów zasilanych wodorem.
Program „Zielony Transport Publiczny” ma szczególne znaczenie dla mniejszych miast, gdzie tempo inwestycji infrastrukturalnych oraz mobilność mieszkańców mogą nie być tak dynamiczne jak w większych aglomeracjach.
Główni beneficjenci programu
Z dofinansowania w ramach programu „Zielony Transport Publiczny” korzystają głównie miasta mniejsze i średnie, w których powierzchnia, poziom urbanizacji, liczba mieszkańców oraz potrzeby ludzi w zakresie mobilności są na tyle duże, że niezbędne jest utrzymywanie rozbudowanej sieci miejskiej komunikacji, natomiast ich potencjał ekonomiczny i społeczny – przy odpowiednim wsparciu finansowym ze strony państwa – daje szansę szybszego rozwoju. Część z nich to dawne stolice województw, często są to miasta o dużym znaczeniu gospodarczym i turystycznym. Inne to typowe ośrodki powiatowe, z niezłym jednak poziomem uprzemysłowienia i edukacji, a tym samym ze sporymi możliwościami rozwojowymi.
We wszystkich tych miastach występują zarazem pewne ograniczenia i bariery, jak relatywnie wysoki poziom bezrobocia, gorzej rozwinięty transport publiczny i związana z tym utrudniona mobilność, a nawet zjawisko wykluczenia transportowego. Na to nakłada się jeszcze zły stan powietrza i problemy z ograniczaniem smogui emisji CO2, co ogólnie wpływa niekorzystnie na poziom życia mieszkańców. Inwestowanie przy pomocy dotacji i preferencyjnych pożyczek z NFOŚiGW w nowoczesny, ekologiczny, zeroemisyjny transport publiczny stwarza szansę rozwoju ekonomicznego i poprawy standardu życia.
Komunikacja to bowiem swoisty krwiobieg miast, który – jeśli jest dobrze zorganizowany, sprawny, wygodny i zarazem czysty środowiskowo – stanowi nieocenione zasilanie we wszystkich przejawach miejskiego życia. Jeśli bowiem można szybko i komfortowo dotrzeć do pracy, szkoły, domu, na zakupy czy do lekarza – to niebagatelnie ułatwia to rozwój gospodarczy i społeczny miasta.
Duże aglomeracje też mogą skorzystać ze środków programu
Program „Zielony Transport Publiczny”, chociaż stanowi jedną z dźwigni ekologicznego, społecznego i gospodarczego rozwoju ośrodków głównie powiatowych, nie jest zamknięty dla miast znacznie większych, o statusie stolic województw albo dużych aglomeracji. Dlatego przy okazji pierwszego naboru wniosków w programie, z dofinansowania do zakupu zeroemisyjnych autobusów miejskich skorzystały także takie ośrodki, jak Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Szczecin, Opole, czy Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia.
Modernizacja taboru ogranicza zanieczyszczenie powietrza polskich miast
Wprowadzane do taboru ekologiczne autobusy zastępują spalinowe pojazdy, szkodliwe dla ludzi i środowiska. Finansowanie ich wymiany z programu „ZTP” przełoży się na zmniejszenie emisji CO2, co najmniej o 31 908 ton/rok, redukcję emisji pyłów o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów (PM10) o 4,1242 ton/rok oraz ograniczenie emisji tlenków azotu o 162,659 ton/rok. Jednocześnie, dzięki skierowaniu środków do średnich i małych miast, zmniejszy się problem wykluczenia transportowego.
Dzięki dotacjom i pożyczkom z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, udzielonym w ramach programu „Zielony Transport Publiczny”, w polskich miastach użytkowane dotychczas autobusy spalinowe zastępowane są zeroemisyjnymi pojazdami elektrycznymi oraz wodorowymi. Umowy na dotacje i pożyczki z NFOŚiGW podpisały samorządy z niemal wszystkich regionów w kraju. Dzięki temu po ulicach polskich miast i miasteczek jeździ coraz więcej pojazdów bezemisyjnych, wchodzących w skład taboru komunikacji zbiorowej.
Wsparcie udzielane samorządom
Program „Zielony Transport Publiczny” ma na celu wsparcie organizatorów publicznego transportu zbiorowego w nabyciu nowych zeroemisyjnych autobusów, w tym trolejbusów i autobusów zasilanych energią elektryczną i wytworzoną z wodoruoraz rozwój infrastruktury ładowania. Wnioskodawcy mogli ubiegać się o sięgające od 20 do 100 proc. dofinansowanie na zakup lub leasing takich pojazdów i szkolenie kierowców oraz od 25 do 50 proc. wsparcia na rozwój infrastruktury ładowania na własne potrzeby – budowę nowych lub modernizację istniejących stacji ładowania.
Wysokość dofinansowania jest uzależniona m.in. od liczby mieszkańców oraz rodzaju organizowanego transportu publicznego. Na ten cel przeznaczono 1,6 miliarda złotych w formie dotacji. Kolejne 400 mln zł to środki na pożyczki, służące współfinansowaniu takich przedsięwzięć.
Nabory wniosków
Dotychczas w ramach programu „Zielony Transport Publiczny” ogłoszono trzy nabory. Z dofinansowania w pierwszym naborze w 2021 roku na zakup lub leasing pojazdów zeroemisyjnych, jak i modernizację lub budowę infrastruktury ładowania/tankowania wodoru, skorzystało kilkadziesiąt miast. W drugim konkursowym naborze NFOŚiGW otrzymał od organizatorów transportu publicznego z całej Polski ponad 100 wniosków.
W ramach dwóch zakończonych już etapów (I i II nabór wniosków), 85 podmiotów samorządowych uzyskało na realizację projektów łącznie ponad 1 mld 274 mln złotych w formie bezzwrotnych dotacji i prawie 195milionów w formie preferencyjnie oprocentowanych pożyczek. Kwoty te przełożyły się na zakup 475 autobusów elektrycznych i 117 zasilanych wodorem oraz sześciu trolejbusów. Dodatkowo sfinansowano powstanie 438 punktów ładowania i przeszkolono do obsługi nowego taboru 2144 pracowników.
Z kolei w ramach trzeciego naboru, który odbywał się w kwietniu i maju 2023 roku najbardziej premiowane były gminy, związki międzygminne oraz związki metropolitalne, zamieszkiwane przez ponad 100 tys. mieszkańców. Takie samorządy mogą liczyć na 100 proc. dofinansowania do zakupu elektrobusów, autobusów napędzanych wodorem oraz trolejbusów.
Ten nabór został dostosowany do warunków określonych w Krajowym Planie Odbudowy. Dzięki temu od funkcji wsparcia bezemisyjności oraz rozwoju określonych technologii przeszedł do łączenia funkcji proekologicznych i społecznych.
Budżet ostatniej edycji programu wynosił ponad 480 mln zł, z czego niecałe 277 mln zł stanowi bezzwrotna dotacja, a reszta dostępnych środków ma charakter pożyczki. Wydatkowanie środków w ramach III etapu, zakończy się w 2025 roku. Kwota bezzwrotnych dotacji zostanie znacznie zwiększona, po uruchomieniu środków z KPO.
Trzecia odsłona „Zielonego Transportu Publicznego” ma szansę jeszcze bardziej przyczynić się do zmian na ulicach polskich miast. W tym etapie 79 podmiotów zawnioskowało łącznie o ponad 2 mld 720 mln zł bezzwrotnych dotacji i ponad 91 mln zł pożyczek. Kwoty te mogą pomóc sfinansować zakup 716 autobusów elektrycznych i 144 zasilanych wodorem oraz 20 trolejbusów. Dodatkowo we wnioskach uwzględniono powstanie 437 stacji ładowania, 1 stację tankowania wodoru, przeszkolenie ponad 1300 pracowników i budowę 15 instalacji fotowoltaicznych.
Program wspiera strategiczny cel państwa
Zgodnie z przyjętą przez rząd „Polityką Energetyczną Polski do 2040 roku”, od 2025 roku każdy przetarg na autobusy w miastach liczących ponad 100 tysięcy mieszkańców powinien dotyczyć wyłącznie pojazdów o zerowej lub niskiej emisji (elektrycznych lub zasilanych wodorem). Program realizowany przez NFOŚiGW wspiera ten strategiczny cel państwa, co oznacza, że do 2030 roku w największych polskich miastach nie powinny już kursować pojazdy inne niż zeroemisyjne.
Środki z programu „ZTP” trafiają także na modernizację lub budowę od podstaw infrastruktury umożliwiającej obsługę i prawidłowe użytkowanie nabytych lub leasingowanych pojazdów, w tym punktów ładowania lub tankowania wodoru, wraz z niezbędną infrastrukturą towarzyszącą oraz siecią trakcyjną. Ta infrastruktura może być wykorzystywana wyłącznie do obsługi transportu publicznego.
„Wsparcie infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych i infrastruktury do tankowania wodoru”
Program priorytetowy NFOŚiGW dla wsparcia infrastruktury umożliwia dofinansowanie przedsięwzięć, polegających na budowie stacji ładowania o mocy nie mniejszej niż 22 kW, (innej niż ogólnodostępna stacja ładowania); utworzeniu punktu ładowania o mocy nie mniejszej niż 22 kW, wyłączniena potrzeby własne, który nie będzie wykorzystywany do świadczenia usługi ładowania; budowie lub przebudowie ogólnodostępnej stacji ładowania o mocy nie mniejszej niż 50kW, w której co najmniej jeden punkt umożliwia świadczenie usługi ładowania prądem stałym i ma moc nie mniejszą niż 50 kW; budowie lub przebudowie ogólnodostępnej stacji ładowania o mocy nie mniejszej niż 150 kW, w której co najmniej jeden punkt ładowania umożliwia świadczenie usługi ładowania prądem stałym i ma moc nie mniejszą niż 150 kW.
Punkt ładowania definiowany jest jako urządzenie umożliwiające ładowanie pojedynczego pojazdu elektrycznego, pojazdu hybrydowego i autobusu zeroemisyjnego, natomiast działania stacji ładowania muszą być zgodne z przepisami ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych.
W programie przewidziano dofinansowanie w formie dotacji w tym dotacja z przeznaczeniem na dopłaty do rat lub innych opłat leasingowych ustalanych w umowach leasingu finansowego.
Budżet programu „Wsparcie infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych i infrastruktury do tankowania wodoru” ustalono do kwoty 870 mln zł dla bezzwrotnych form dofinansowania. Okres wdrażania zaplanowano na lata 2021–2028, w tym okres zawierania umów do 31.12.2025 i okres wydatkowania środków do 15.12.2028 r.
Dofinansowanie przez NFOŚiGW przedsięwzięć dotyczących wymiany taboru ze spalinowego za bezemisyjny i rozwoju infrastruktury do ładownia pojazdów elektrycznych i tankowania wodoru, wpłynie na stopniowe wycofywanie pojazdów emitujących CO2 i NOx, i tym samym poprawi jakość powietrza w polskich miastach.
